‘ડિસ્કો કિંગ’ બપ્પી લહેરીનું અવસાન દુનિયા માટે એક ગુમાવટ છે, પરંતુ તેમણે ગયા પહેલા આપણા માટે એક મહત્વપૂર્ણ આરોગ્ય સંદેશ પણ છોડ્યો છે – સ્લીપ એપનિયા (Sleep Apnea) જેવી ઊંઘ સંબંધિત ગંભીર સમસ્યા વિશેની ચેતવણી.
સ્લીપ એપનિયા
અણગમતી ઉંઘ અને નસકોરાંને સામાન્ય માનવામાં આવે છે, પણ એના પાછળ છુપાયેલું રોગ હોય શકે છે – ઓબ્સ્ટ્રક્ટિવ સ્લીપ એપનિયા (OSA). આવો જાણીએ આ રોગ શું છે, તેના લક્ષણો શું છે, અને એથી બચવા માટે શું કરી શકાય.
સ્લીપ એપનિયા શું છે?
સ્લીપ એપનિયા એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં વ્યક્તિ ઊંઘ દરમિયાન વારંવાર શ્વાસ લેવામાં અટક આવે છે. શ્વાસનળી (Airway) અવરોધિત થાય છે અને મગજ અને શરીરને પૂરતો ઓક્સિજન મળતો નથી.
તેના મુખ્ય ત્રણ પ્રકાર છે:
- ઓબ્સ્ટ્રક્ટિવ સ્લીપ એપનિયા (OSA)
- સેન્ટ્રલ સ્લીપ એપનિયા
- મિશ્રિત પ્રકાર
સ્લીપ એપનિયાના મુખ્ય કારણો
- સ્થૂળતા (Obesity): વધારે ચરબી especially ગળા પાસે શ્વાસનળીમાં અવરોધ કરે છે.
- ઉંમર: વય વધવાથી ગરદનના સ્નાયુઓ નબળા પડે છે.
- મેડિકલ કન્ડીશન્સ: બ્લડ પ્રેશર, ડાયાબિટીસ જેવી સમસ્યાઓ પણ જોખમ વધારતી હોય છે.
- પારિવારિક ઇતિહાસ: જો પરિવારના સભ્યને સ્લીપ એપનિયા હોય તો તમારું જોખમ વધી જાય છે.
લક્ષણો શું છે?
- ઊંઘ દરમિયાન જોરથી નસકોરાં બોલવાં
- રાત્રે ઘણો પરસેવો થવો
- દિવસ દરમિયાન ઊંઘ આવવી
- ઉઠતી વેળાએ માથું ભારે લાગે
- ધ્યાનની ઉણપ અને ચિડે ચિડે મનદશા
- બાળકોમાં શિક્ષણમાં પાછળ પડવું અને ઊંઘ દરમ્યાન અશાંતિ
ઘરેલું ઉપચાર અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર
- મધનો ઉપયોગ: સૂતા પહેલા 1 ચમચી શુદ્ધ મધ લેવું.
- યોગ અને શ્વાસકસરત: ‘પ્રાણાયામ’, ‘ભસ્ત્રિકા’ જેવા યોગ શ્વાસનાળીને શુદ્ધ રાખે છે.
- વજન ઘટાડો: સ્થૂળતા નિયંત્રિત કરવી સૌથી અસરકારક ઉપચાર છે.
- ડાબી બાજુ સૂવો: શ્વાસનળી ખુલ્લી રહે છે, નસકોરાં ઓછા થાય છે.
- હૂંફાળું પાણી: સૂતા પહેલા ગરમ પાણી પીવું ગળાને ખુલ્લું કરે છે.
- નાક સાફ રાખવો: કોઈ પણ અવરોધને દૂર કરવા નાસિકામાં આયુરવેદિક નસ્ય કરો.
- ધૂમ્રપાન બંધ કરો: ધૂમ્રપાન શ્વાસનાળીને બંદ કરે છે અને સમસ્યા વધારી શકે છે.
વૈજ્ઞાનિક સારવાર વિકલ્પો
- CPAP મશીન (Continuous Positive Airway Pressure): આ મશીન માસ્ક દ્વારા શ્વાસનળીમાં હવાનું દબાણ બનાવે છે, જેથી અવરોધ ન થાય.
- ઓરલ એપ્લાયન્સ: દાંતમાં પહેરવા માટે ડિવાઇસ, જે શ્વાસનળી ખુલ્લી રાખે છે.
- સરજરી: જો અન્ય ઉપચાર અસફળ જાય, તો ડૉક્ટર સર્જરી સૂચવે છે.
કેવી રીતે ડાયગ્નોઝ થાય છે?
Sleep Study (Polysomnography) દ્વારા ઊંઘ દરમિયાન શ્વાસ, ઓક્સિજન લેવલ, હૃદયગતિ વગેરેનું નિરીક્ષણ કરાય છે.
નિષ્કર્ષ
સ્લીપ એપનિયા એક સામાન્ય પણ ગંભીર રોગ છે. જો યોગ્ય સમય પર તેની ઓળખ ન થાય તો હૃદયરોગ, હાઈ બ્લડ પ્રેશર અને સ્ટ્રોક જેવા જીવલેણ પરિણામો થઈ શકે છે. લક્ષણો દેખાતા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો અને જીવનશૈલીમાં બદલાવ લાવો.
